Do Polski zostaną sprowadzone szczątki trzech pierwszych prezydentów, którzy obecnie spoczywają na cmentarzu Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii. W Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie zostanie również pochowany Ryszard Kaczorowski z żoną, którzy dziś spoczywają w Panteonie Wielkich Polaków w Świątyni Opatrzności Bożej. 

- Do tej pory nie mieliśmy w Polsce miejsca upamiętniającego zasługi, jakie prezydenci RP na uchodźstwie mają dla polskiej wolności w latach 1939-1990. Teraz takie miejsce pojawi się na mapie Polski. To przedsięwzięcie stanowi spłatę długu wobec polskiej emigracji, która przez pół wieku po zakończeniu II wojny światowej trwała niezłomnie na straży niepodległości. Władze Rzeczypospolitej Polskiej chcą, aby pamięć o misji prezydentów RP na uchodźstwie na trwałe zagościła w świadomości Polaków - mówi Jan Dziedziczak, pełnomocnik rządu ds. Polonii i Polaków za granicą z Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.

Wydarzenia te stanowią zwieńczenie obchodów 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Inicjatywie towarzyszy kampania informacyjno-edukacyjna, której celem jest przypomnienie Polakom o historii władz RP na uchodźstwie.

Główną zasługą prezydentów RP na uchodźstwie było zachowanie konstytucyjnej ciągłości władz Rzeczypospolitej Polskiej od września 1939 r., kiedy doszło do agresji Niemiec i ZSRR na Polskę, poprzez całą II wojnę światową i powojenną sowiecką okupację, aż do pierwszych, w pełni wolnych wyborów prezydenckich w 1990 roku. Zakończeniem misji prezydentów na uchodźstwie było uroczyste przekazanie w 1990 r. na Zamku Królewskim w Warszawie insygniów prezydenckich. Ryszard Kaczorowski, ostatni prezydent RP na uchodźstwie, przekazał je Lechowi Wałęsie, pierwszemu polskiemu prezydentowi wybranemu w wyborach powszechnych po II wojnie światowej.

Istnienie polskiego rządu i działalność prezydentów RP na uchodźstwie dawały Polakom nadzieję, że ich ojczyzna w końcu odzyska wolność po ciężkich latach okupacji i totalitaryzmów. Urząd sprawowali kolejno: Władysław Raczkiewicz, August Zaleski, Stanisław Ostrowski, Edward Raczyński, Kazimierz Sabbat i Ryszard Kaczorowski.

- To szczególne rozwiązanie w postaci sprawowania władzy II RP na emigracji pozwoliło - na mocy konstytucji kwietniowej z 1935 r. - zachować ciągłość instytucjonalnej władzy państwowej w czasie II wojny światowej, a następnie w okresie, kiedy Polska znajdowała się pod rządami komunistów. Przez ponad 50 lat rząd na uchodźstwie zajmował się również podtrzymywaniem polskich tradycji, kultury i literatury w środowisku emigracyjnym. W Londynie działały emigracyjne wydawnictwa, księgarnie i biblioteki. Wychodziła polskojęzyczna prasa. Polski Londyn jako ośrodek emigracyjny był jednym z największych skupisk diaspory polskiej na świecie, obok Chicago, Nowego Jorku czy Paryża - wyjaśnia Karol Polejowski, zastępca prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, który jest jednym z organizatorów projektu.

Pomimo znaczącej roli, jaką prezydenci RP na uchodźstwie odegrali w przywróceniu demokracji w Polsce, ich historia jest dzisiaj mało znana. Potwierdzają to badania przeprowadzone w sierpniu. Zaledwie co dziesiąty Polak potrafi poprawnie wskazać, ilu było prezydentów RP na uchodźstwie. Najbardziej rozpoznawalnym prezydentem RP na uchodźstwie jest Ryszard Kaczorowski - nieco ponad 60 proc. poprawnych wskazań. Natomiast tylko 23 proc. respondentów prawidłowo wskazało pierwszego prezydenta RP na uchodźstwie - Władysława Raczkiewicza. Co piąty ankietowany nie zna daty utworzenia Rządu RP na Uchodźstwie, a ponad 70 proc. ankietowanych nie potrafiło wskazać, kto był pierwszym premierem RP na uchodźstwie. Badania pokazują, że im młodsi respondenci, tym mniejsza jest wiedza na temat działalności prezydentów RP na uchodźstwie. Jednocześnie z sondażu CBOS z 2018 r. wynika, że dziewięciu na dziesięciu Polaków uważa się za patriotów i tyle samo twierdzi, że wyrazem patriotyzmu jest znajomość historii własnego kraju.

- Polaków łączy duma z historii naszego kraju, tym bardziej historia prezydentów RP na uchodźstwie zasługuje dzisiaj na przypomnienie. Z tego powodu zainicjowaliśmy kampanię edukacyjną pod hasłem: "Misja: Wolna Polska". Chodzi przede wszystkim o podniesienie poziomu wiedzy Polaków na temat historii prezydentów i Rządu RP na Uchodźstwie, najważniejszych postaci i faktów historycznych oraz uświadomienie wagi tej części historii dla utrzymania ciągłości polskiej państwowości i tożsamości narodowej. Ten rozdział naszej historii zdecydowanie zasługuje na mądre, długofalowe działania - mówi Mikołaj Falkowski, prezes Fundacji "Pomoc Polakom na Wschodzie", która jest organizatorem projektu.

W ramach kampanii "Misja: Wolna Polska" powstała strona internetowa www.misjawolnapolska.pl, na której można zapoznać się z historią prezydentów RP na uchodźstwie, poznać fakty z ich życia i czasów urzędowania. Na stronie znajdują się materiały edukacyjne w formie tekstów, zdjęć i infografik. Jednym z elementów kampanii jest ogólnopolski konkurs edukacyjny dla szkół, a także działania w prasie, internecie, mediach społecznościowych, radiu oraz pociągach PKP. Uroczystą inaugurację projektu sprowadzenia z Anglii do Polski szczątków prezydentów RP na uchodźstwie stanowić będzie koncert orkiestry Młodzi-Polscy pod batutą Huberta Kowalskiego, który odbędzie się 26 września w Filharmonii Narodowej w Warszawie.

Inicjatywa jest realizowana przez Fundację "Pomoc Polakom na Wschodzie" we współpracy z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów, Instytutem Pamięci Narodowej, Centrum Opatrzności Bożej, Ministerstwem Obrony Narodowej, Ministerstwem Spraw Zagranicznych oraz Biurem Programu "Niepodległa".