Uratowali życie kilku tysięcy osób
- Nie mieliśmy możliwości uratowania milionów, jednak biorąc w tym udział mieliśmy poczucie, że robimy tak dużo, jak się da - mówi ostatni żyjący członek "Żegoty". Jej pomnik stoi przy ul. Anielewicza w Warszawie.
Odsłonięty został 27 września 1995 r.przez Władysława Bartoszewskiego Tomasz Gołąb
„Żegota” to kryptonim Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom, a następnie Rady Pomocy Żydom (RPŻ), organizacji konspiracyjnych mających na celu różnorodną pomoc Żydom. Rada została utworzona 4 grudnia 1942 roku przez Polskie Państwo Podziemne dla ratowania Żydów w czasach Holocaustu. Wśród jej podobnych działających w okupowanej Europie była jedyną finansowaną przez swój Rząd, Rząd Rzeczypostolitej Polskiej na Uchodźstwie. "Żegota" pomagała dostarczając ukrywającym się zapomóg, znajdując dla nich mieszkania i kryjówki, wyrabiając fałszywe dokumenty, umieszczając dzieci w polskich placówkach opiekuńczych oraz w polskich rodzinach.
- Współpracowało z nami tysiące ludzi, ale "Żegota" miała swoje wyspecjalizowane grupy . Ja zajmowałem się fabrykowaniem dokumentów, ratujących kobiety i dzieci, załatwiając u księży legalne metryki, wystawione dla osób już zmarłych - wspomina Władysław Bartoszewski, ostatni żyjący członek organizacji.
"Żegota" powstała z inicjatywy pisarki Zofii Kossak-Szczuckiej. Przewodniczącym Rady został Julian Grobelny (PPS-WRN), wiceprzewodniczącymi Tadeusz Rek (SL) i Leon Feiner (Bund), sekretarzem Adolf Berman (ŻKN), skarbnikiem Ferdynand Arczyński (Stronnictwo Demokratyczne). Kontakty z "Żegotą" z ramienia Delegatury utrzymywali Witold Bieńkowski i jego zastępca w referacie żydowskim Delegatury - Władysław Bartoszewski. Osierocone dzieci żydowskie lokowano przy rodzinach polskich lub w przytułkach, sierocińcach, klasztorach katolickich. "Żegota" działała w stolicy do wybuchu Powstania Warszawskiego, potem jej działalność przeniesiono do Milanówka i do Krakowa.
Pomnik znajduje się przy ul. Anielewicza w Warszawie, naprzeciwko głównego wejścia do Muzeum Historii Żydów Polskich. Ma kształt obelisku, wzniesiony został według projektu Hanny Szlamberg i Marka Moderau dzięki funduszom Polonii amerykańskiej. Widniejący na nim napis w trzech językach – hebrajskim, polskim i angielskim – informuje jaką rolę odegrała „Żegota” w ratowaniu ofiar Holokaustu: "1942 Żegota 1945 Organizacja utworzona przez Polskie Państwo Podziemne dla ratowania Żydów w czasach Holocaustu, wśród jej podobnych działających w okupowanej Europie była jedyną finansowaną przez swój Rząd, Rząd Rzeczypostolitej Polskiej na Uchodźstwie".
