O ratujących Żydów

„O Żegocie. Relacja poufna sprzed pół wieku” – to zapis obszernego świadectwa, które Władysław Bartoszewski złożył w Yad Vashem w 1963 roku. Władysław Bartoszewski, jedna z najbardziej zaangażowanych w działalność „Żegoty” postaci polskiego podziemia i świadek jej utworzenia, po wojnie podjął pracę nad udokumentowaniem jej funkcjonowania. To pierwsze w Polsce publiczne udostępnienie tego przez wiele lat tajnego dokumentu.

Materiał jest opatrzony wstępem autora, szczegółowymi przypisami, biogramami osób tworzących „Żegotę” oraz najważniejszych współpracowników. Dzięki wydanej przez PWN książce Bartoszewskiego poznajemy niezwykłą opowieść o ludziach, którzy w czasach pogardy wykazali się odwagą i niezłomnym charakterem.

– Co bym powiedział, gdyby zwrócił się do mnie mój syn albo człowiek z jeszcze młodszego pokolenia i zapytał, po co w 1963 roku składałem w Izraelu wielogodzinną relację o działalności konspiracyjnej Rady Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj? I po co publikować dziś zapis tamtego wystąpienia, gdy od powstania „Żegoty” minęło już siedemdziesiąt lat?  Żeby nie zginęła pamięć o szlachetnych ludziach. I żeby nigdy nie zapomniano, dlaczego czasem warto narażać własne życie – mówi Władysław Bartoszewski.

Gdy 22 lipca 1942 roku hitlerowskie władze okupacyjne przystąpiły do likwidacji gett Generalnego Gubernatorstwa, tysiące uciekinierów szukało schronienia po stronie polskiej. Ze względu na tragiczną sytuację ukrywających się, podjęto działania mające na celu zorganizowanie szerokiej akcji pomocowej dla Żydów, która objęłaby teren całego kraju. W sierpniu 1942 r. konspiracyjna grupa katolicka i Front Odrodzenia Polski, z Zofią Kossak-Szczucką na czele, wystąpiły ze słynną ulotką „Protest”, w której wezwano wszystkich katolików, bez względu na ich poglądy polityczne, do natychmiastowej pomocy ginącym Żydom.

4 grudnia 1942 roku utworzono w Warszawie Radę Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj, w jej skład weszli przedstawiciele polskich i żydowskich organizacji o bardzo zróżnicowanych poglądach politycznych i społecznych. Łączyła ich chęć niesienia pomocy tym członkom społeczeństwa, którzy z racji narodowości i wiary zostali skazani na całkowitą zagładę, Żydom. W imię wspólnych wartości potrafili działać razem, ponad podziałami i pomimo ciągłego zagrożenia życia – każda forma solidarności z Żydami karana była przez okupanta śmiercią.

Bartoszewski na tle osobistych doświadczeń, które w pewien sposób mogą wyjaśniać motywy jego okupacyjnego działania, ukazuje skomplikowany proces powstania zinstytucjonalizowanej komórki pomocowej, do obowiązków której należało dostarczanie potrzebującym dorywczych zasiłków, fałszywych papierów, bezpiecznych kryjówek czy po prostu słów otuchy. Uświadamia czytelnikowi, że Rada Pomocy Żydom nie była typową organizacją tajną z zaprzysiężonymi członkami, a aktywem kierowniczym z ludźmi luźno z nim współpracującymi. Tych ludzi było mnóstwo, w przeciwieństwie do kadry kierowniczej złożonej z kilkunastu osób.

Publikacja została wydana przez PWN pod patronatem Muzeum Historii Żydów Polskich.