Monument, mur i ścieżka

- Te dziesięć tysięcy to oczywiście liczba przybliżona, jako Komisja Historyczna zdajemy sobie doskonale sprawę z tego, że Polaków pomagających Żydom w czasach okupacji hitlerowskiej było znacznie więcej – powiedział prof. Jan Żaryn, kierownik Komisji Historycznej Komitetu, która zajmuje się gromadzeniem i weryfikacją danych dotyczących Polaków ratujących Żydów. – Po zakończeniu prac nad pomnikiem będziemy dalej gromadzić świadectwa pomocy udzielanej osobom narodowości żydowskiej podczas wojny. Liczba 10 tys. związana jest z liczbą tabliczek, którą mur jest w stanie pomieścić.

Według danych zaprezentowanych na konferencji przez prof. Żaryna, w chwili obecnej Komitet dysponuje własną listą, złożoną w Archiwum Akt Nowych, zawierającą ponad 800 zweryfikowanych nazwisk ratujących. Ponadto przedstawiciele Komitetu współpracują z szeregiem instytucji i osób prywatnych, którzy również posiadają dane dotyczące osób zaangażowanych w pomoc Żydom w czasie II wojny światowej.

Są to m.in. lista Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata Instytutu Yad Vashem, gdzie znajduje się w chwili obecnej 6600 nazwisk Polaków, lista projektu „Indeks” Instytutu Pamięci Narodowej i Narodowego Centrum Kultury, która zawiera dane ok. 1000 osób, lista gromadzona przez archiwum Radia Maryja, której elementem jest zbiór ks. prof. Pawła Rytla-Adrianika, gromadzący nazwiska 600 polskich kapłanów ratujących Żydów czy listy będące w posiadaniu żeńskich zgromadzeń zakonnych, na których czoło wysuwa się zbiór stworzony przez s. Jolantę Olech. Do tego dochodzą kwerendy przygotowane przez osoby prywatne, m. in. lista zbierana przez historyków Marka Pola, Ryszarda Tyndorfa i ks. prof. Zygmunta Zielińskiego, lista aktorów i artystów pomagających Żydom zebrana przez Janinę Herę czy lista 70 Polaków z Wołynia zebrana przez specjalistkę od badań nad ludobójstwem na Kresach Wschodnich Ewę Siemaszko.

- Mamy nadzieję, że do konkursu zgłosi się wielu artystów a zwycięski projekt będzie godny zarówno tych, których ma upamiętniać, jak i samej Warszawy – powiedział prof. Adam Strzembosz stojący na czele Komitetu.

Komitet dla Upamiętnienia Polaków Ratujących Żydów powstał w 1998 r. z inicjatywy Anny Poray-Wybranowskiej. Przewodnictwo Komitetu objął Stanisław Broniewski „Orsza”, legendarny naczelnik Szarych Szeregów. Wśród założycieli byli m. in. Dyrektor Zamku Królewskiego prof. Andrzej Rottermund, przewodniczący Rady Warszawy Andrzej Szyszko, przewodniczący Stowarzyszenia Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata Jerzy Śliwczyński oraz historyk prof. Tomasz Strzembosz.

Pierwszym zadaniem Komitetu było zbieranie i weryfikowanie danych o Polakach ratujących Żydów. Komitet powołał do tego celu Komisję Historyczną pod przewodnictwem Tomasza Strzembosza, której obecnie przewodniczy prof. Jan Żaryn. Drugim zadaniem Komitetu było doprowadzenie do powstania pomnika, na którym utrwalone zostaną nazwiska Ratujących. Od roku 2008 na czele Komitetu stoi prof. Adam Strzembosz, były prezes Sądu Najwyższego RP. Ramienia Komitetu w skład Sądu Konkursowego powołany został architekt Czesław Bielecki.