Mazowsze bogate w zabytkowe dzwonnice i przydrożne krzyże

Przygotowany przez GUS raport pt. "Kultura i dziedzictwo narodowe w 2021 r." objął również zabytki nieruchome o charakterze sakralnym, należące do związków wyznaniowych - w tym Kościoła katolickiego. A jest ich niemało.

Główny Urząd Statystyczny podał liczbę historycznych kościołów, dzwonnic, klasztorów, kaplic, kaplic cmentarnych, kostnic, cmentarzy, przydrożnych kapliczek, figur i krzyży oraz innych obiektów. Dane w raporcie dotyczą stanu na 31 grudnia 2021 r. Uzyskano je od 10 560 podmiotów oraz tzw. samodzielnych ośrodków duszpasterskich skupionych w 41 łacińskich diecezjach terytorialnych, Ordynariacie Polowym Wojska Polskiego oraz 3 eparchiach greckokatolickich.

GUS zaznaczył jednak, że kwestionariusz ewidencyjny wypełniło 86,1 proc parafii, a w stosunku do kolejnych 7,8 proc. - z powodu braku aktualnych informacji - przepisano dane z 2018 r. W tej części raport nie jest więc do końca pełny.

W skali całej Polski w 2021 r. w parafiach były 33 932 nieruchome zabytki sakralne. Wśród nich najwięcej było kościołów (8 517), krzyży przydrożnych (7 063), kapliczek (6 083) oraz przydrożnych figur (2 870). Najwięcej zabytków parafialnych (powyżej 3 tys.) znajdowało się w województwach małopolskim, mazowieckim, dolnośląskim oraz wielkopolskim. Natomiast najmniej ich (poniżej 1 tys.) możemy spotkać w województwie lubuskim i podlaskim.

W kategorii innych zabytków najliczniejszą grupę (40 proc.) stanowiły plebanie, organistówki, wikarówki i domy parafialne. Kolejne 13 proc. to domy pielgrzyma i sale katechetyczne. Niewiele mniej było zabytkowych ogrodów, parków, ogrodzeń, murów, bram, nagrobków, grobów, grobowców, epitafiów oraz figur grobowych.

Mazowsze może się pochwalić największą liczbą dzwonnic i przydrożnych krzyży. Spośród ogólnej liczby 3 575 nieruchomych zabytków parafialnych mamy: 635 kościołów (w tym 571 wpisanych do rejestru zabytków), 53 klasztory (40 wpisanych do rejestru), 92 kaplice (59), 78 kaplic cmentarnych (74), 241 dzwonnic (195), 262 cmentarze (183), 24 kostnice (19) i 417 innych zabytków (226).

Podobnie jak w innych rejonach kraju, także na Mazowszu niewiele elementów tzw. małej architektury sakralnej znalazło się w rejestrze zabytków. Na 702 historyczne przydrożne kapliczki, oficjalnie zabytkiem uznano tylko 172, na 770 przydrożnych krzyży - zaledwie 117, a spośród 301 przydrożnych figur w rejestrze widnieje 81.

Wpisanych do rejestru zabytków w Polsce było 17 200 nieruchomych zabytków parafialnych, co stanowiło niewiele ponad połowę ogółu nieruchomych zabytków parafialnych. Najczęściej w rejestrze znajdują się kościoły (90,9 proc.), następnie kaplice cmentarne (83,5 proc.) oraz dzwonnice (79,7 proc.).