Tej pamięci nic nie zatrze

W rocznicę ujawnienia zbrodni katyńskiej na skwerze ks. Jana Twardowskiego odsłonięto wystawę plenerową „Uciekli do Mandżurii. 80 lat od ujawnienia zbrodni w Katyniu”. Ekspozycja przypomina, jak kształtowała się pamięć o zbrodni przez kolejne dekady.

Jak tłumaczy Zuzanna Bogumił, współkuratorka wystawy, przeszłość pozostawia po sobie ślady w przestrzeni i ludzkiej pamięci, których nawet najbardziej represyjny reżim nie jest w stanie wymazać.

- Wydarzenia, które były celowo zapominane przez jednych, dla następców mogą stać się konstytutywne dla ich tożsamości. Trudnej przeszłości nie da się zataić i wymazać, dlatego zamiast zaciemniać – można rozjaśniać, zamiast manipulować – wyjaśniać, zamiast wypierać – przepracowywać, zamiast odrzucać – pogodzić się z tym, że ta przeszłość taka była. Próby rewanżu zawsze bowiem prowadzą do kolejnych manipulacji historii - mówi.

Pod nazwą „Katyń” kryje się wiele lokalizacji. Ekspozycja pozwoli poznać najważniejsze miejsca pamięci, proces ich powstawania i rolę, jaką odgrywają. Tytułowa "Mandżuria" to cytat z wypowiedzi Stalina. Gdy o zaginionych oficerów upominają się generałowie Anders i Sikorski w rozmowie z przywódcą ZSRR w grudniu 1941 roku, Stalin stwierdził, że polscy oficerowie zapewne uciekli do Mandżurii.

- Zbrodnia katyńska to jedno z najważniejszych i najbardziej dramatycznych wydarzeń w dziejach Polski nie tylko ubiegłego stulecia. To przykład wydarzenia historycznego, które stanowi pole wieloletniego, zażartego starcia prawdy i kłamstwa. Spojrzenie na nią z tej perspektywy to niezwykle pouczająca refleksja, jak silna determinacja jest konieczna, aby prawda mogła zwyciężać - mówi Piotr Jakubowski, dyrektor Domu Spotkań z Historią.

„Uciekli do Mandżurii” to też opowieść o kłamstwie katyńskim i o strażnikach pamięci. Przedstawiamy m.in. archeologów, którzy przebadali miejsca, gdzie spoczęły ofiary czy Stowarzyszenie Memoriał, którym zawdzięczamy dostęp do bezcennych danych.

Wystawa powstała we współpracy z Federacją Rodzin Katyńskich, dzięki czemu jej część jest poświęcona odpowiedziom na pytania, kim były ofiary i jak przebiegała walka o prawdę na temat ich losu. Całość opiera się na świadectwach historycznych, dokumentach, zdjęciach ze zbiorów instytucji związanych z tym tematem i z prywatnych archiwów rodzin katyńskich. Wystawa będzie dostępna od 13 kwietnia do 3 maja.