Gdy wybuchł czołg, zginęło 500 osób. Dzień pamięci Starówki przejdź do galerii

13 sierpnia obchodzimy 69. rocznicę wybuchu czołgu-pułapki - Dzień Pamięci Starówki. Zdobyty przez powstańców transporter przewoził 500 kilogramów materiału wybuchowego w zamocowanym na pancerzu pojemniku. Powstańcy triumfalnie objechali nim powstańczą Starówkę. Przy pokonywaniu małej barykady przy ulicy Kilińskiego z pancerza maszyny zsunęła się umieszczona z przodu metalowa skrzynia z ładunkiem wybuchowym. Kilku mężczyzn próbowało ją z powrotem zamocować na pancerzu. Wówczas nastąpił potężny wybuch, który wywołał eksplozję butelek zapalających magazynowanych w kamienicy przy Kilińskiego 3. Zginęło wówczas ok. 500 osób: cywilów i powstańców, świętujących odbicie Niemcom pojazdu. Podczas wybuchu został ranny m.in. stacjonujący nieopodal generał Tadeusz Bór-Komorowski, dowódca Armii Krajowej.

"W samo południe zwabił mnie do okna dobiegający z ulicy odgłos jadącego opancerzonego wozu amunicyjnego, któremu towarzyszyła głośna wrzawa. Był to niemiecki wóz z zatkniętą na przedzie flagą. Jego załogę stanowiło kilku żołnierzy polskich. Kierowca przejechał sprawnie przez barykadę wśród okrzyków tłumu kobiet i dzieci, zawrócił i stanął w poprzek jezdni u skraju chodnika. W tej samej chwili oślepił mnie błysk i słup ognia, spowity zwałami dymu i kurzu. Jednocześnie nastąpił huk potężnego wybuchu" - pisał gen. Komorowski w książce "Armia Podziemna". "Dym i kurz opadały z wolna, odsłaniając straszliwe skutki wybuchu. Po żołnierzach, którzy stanowili załogę wozu, nie pozostał żaden ślad. (...) Trupy ludzkie wyrzuciło na dachy pobliskich domów. Głowy, ręce, nogi - poodrywane, leżały w kałużach krwi wśród rumowisk powstałych ze zwalonych ścian dwu narożnych kamienic" - wspominał dowódca AK.

W wyniku eksplozji śmierć poniosło także 67 żołnierzy Batalionu "Gustaw".

Po wojnie przy ulicy Kilińskiego 3 umieszczono pamiątkową tablicę podającą błędną liczbę ofiar, o treści: "Miejsce uświęcone krwią 500 powstańców i mieszkańców Starówki poległych 13.08.1944 od eksplozji czołgu z podstępnie założonym przez wroga materiałem wybuchowym". W ścianę katedry warszawskiej św. Jana Chrzciciela wmurowano natomiast fragment zachowanej gąsienicy pojazdu, opatrzony błędnym podpisem: "Gąsienica niemieckiego czołgu-miny Goliat, który podczas Powstania Warszawskiego w 1944 r. zburzył część murów Katedry".

Program obchodów rocznicy:

• godz. 16 - złożenie kwiatów i zapalanie zniczy w miejscach pamięci narodowej na terenie Starego i Nowego Miasta. Początek przy pl. Zamkowym 15/19, zakończenie przy Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych przy ul. Sanguszki 1 (z wykonaniem na trąbce pieśni z okresu Powstania Warszawskiego oraz z komentarzem historycznym dotyczącym odwiedzanych miejsc pamięci)
• godz. 17 - uroczystość główna przy głazie upamiętniającym wybuch tzw. czołgu-pułapki - ul. Kilińskiego 3 (teren uroczystości zostanie wygrodzony - ze względu na sytuację epidemiczną i w trosce o bezpieczeństwo uczestników)
• bezpośrednio po zakończeniu uroczystości głównej - krótki koncert „Ilu nas w ciszy” - w znacznej mierze oparty na tekstach Jacka Kaczmarskiego. Część z nich odnosi się wprost do Powstania Warszawskiego, inne to ponadczasowe i uniwersalne przesłanie, odnoszące się do pojęć takich jak patriotyzm, wolność, wierność ideałom, odwaga, poświęcenie, honor. W 30-minutowym koncercie zostanie zaprezentowanych kilka znakomitych utworów m.in.: „Kwestia odwagi”, „Czołg”, „Dylemat”, „Rozbite oddziały”, „Powrót”, „Ilu nas w ciszy” oraz „Warszawo ma”. Wystąpią: Klementyna Umer oraz Jacek Bończyk (słowo oraz gitara), Konrad Wantrych (piano) oraz Wojciech Gumiński (kontrabas). Prowadzenie koncertu oraz uroczystości głównej: Roman Czejarek
• godz. 19 - Msza św. za poległych w Powstaniu Warszawskim - bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela przy ul. Świętojańskiej 8.