250. urodziny księcia

7 maja 1763 roku urodził się w Wiedniu książę Józef Poniatowski, zwycięski wódz w bitwie pod Zieleńcami, naczelny dowódca wojsk Księstwa Warszawskiego, marszałek Francji. Zginął w nurtach Elstery w bitwie pod Lipskiem, stając się dla wielu pokoleń symbolem żołnierskiego męstwa i honoru.

Był synem Andrzeja Poniatowskiego, generała w służbie austriackiej, który w 1764 r. otrzymał od Sejmu dziedziczny tytuł książęcy, i Teresy z hrabiów Kinsky.

Osierocony przez ojca w wieku lat 10, trafił pod opiekę stryja – króla Stanisława Augusta. Karierę wojskową zaczynał w armii austriackiej. Brał udział w wojnie z Turcją.

W 1789 r. wezwany przez Stanisława Augusta, rozpoczął służbę w wojsku polskim jako generał, szef gwardii pieszej koronnej, dowódca dywizji. Był zwolennikiem konstytucji 3 maja. Podczas wojny polsko- rosyjskiej w 1792 roku dowodził wojskami koronnymi. Zwycięstwo pod Zieleńcami, jakie odniósł, stało się impulsem dla Stanisława Augusta do ustanowienia orderu Virtuti Militari. Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko byli pierwszymi odznaczonymi. Po przystąpieniu króla do konfederacji targowickiej Józef Poniatowski złożył dymisję i odszedł z wojska. Walczył w powstaniu kościuszkowskim, m.in. jako dowódca jednego z odcinków obrony Warszawy.

Po rozbiorach prowadził hulaszczy tryb życia, m.in. w swojej rezydencji – warszawskim Pałacu pod Blachą, co powodowało krytykę opinii publicznej.

W listopadzie 1806, kiedy Prusacy zagrożeni przez Napoleona gotowali się do opuszczenia Warszawy, Poniatowski na wezwanie króla Fryderyka Wilhelma III zgodził się zarządzać stolicą i stanął na czele milicji miejskiej, organizowanej przez zamożną część społeczeństwa miasta. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego w 1807 roku książę Józef Poniatowski został ministrem wojny i organizował wojsko polskie. W 1809 r. dowodził wojskami Księstwa Warszawskiego w wojnie z Austrią. Wziął udział w bitwie pod Raszynem. Podobnie jak podczas wojny polsko-rosyjskiej dawał dowody osobistego męstwa na polu bitwy. Był bardzo popularny wśród żołnierzy.

W kampanii 1812 roku, podczas wyprawy Napoleona na Moskwę dowodził V Korpusem Wielkiej Armii, składającym się z wojsk Księstwa Warszawskiego, walczącym m.in. pod Smoleńskiem i Borodino.

W 1813 roku odbudowywał armię Księstwa Warszawskiego. Odrzucił propozycje porzucenia Napoleona. Objął dowództwo VIII Korpusu Wielkiej Armii. Na dzień przed bitwą pod Lipskiem cesarz Napoleon mianował Poniatowskiego marszałkiem Francji. Wśród uhonorowanych tym tytułem był jedynym cudzoziemcem. Jego nazwisko znajduje się na Łuku Triumfalnym w Paryżu.

Józef Poniatowski kilkakrotnie ranny, w tym także najprawdopodobniej omyłkowo postrzelony przez Francuzów, zginął 19 października 1813 roku w trakcie bitwy pod Lipskiem, podczas przeprawy przez Elsterę. Jak pisał jego biograf Szymon Askenazy, przed śmiercią Poniatowski powiedział, że trzeba umrzeć mężnie, mówił także o Polsce i honorze. Przypisywane są mu słowa „Bóg mi powierzył honor Polaków. Bogu go tylko oddam”. Był też członkiem loży wolnomularskiej Świątynia Izis, członkiem honorowym loży wolnomularskiej Bracia Zjednoczeni w 1808 roku, kandydatem na urząd Wielkiego Wschodu Narodowego Polski w 1813 r.

Śmierć ks. Józefa Poniatowskiego była tematem wielu obrazów i grafik, m.in. Januarego Suchodolskiego i Bronisława Gembarzewskiego.

W 1817 roku Poniatowski został pochowany – jako pierwszy, który nie był monarchą – wśród królów, w podziemiach katedry na Wawelu. Wydarzenie to było początkiem kultu jego osoby.

Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego znajduje się na Krakowskim Przedmieściu, na dziedzińcu Pałacu Prezydenckiego. Przedstawia księcia Józefa Poniatowskiego dosiadającego konia i trzymającego w prawym ręku miecz, a sama postać wzorowana jest na pomniku Marka Aureliusza z rzymskiego Kapitolu. Pomnik Poniatowskiego wrócił do niepodległej Polski w roku 1922. Stanął pierwotnie na dziedzińcu Zamku Królewskiego, a od 1923 na Placu Saskim, na cokole projektu Aleksandra Bojemskiego, przed Pałacem Saskim i Grobem Nieznanego Żołnierza. Uległ zniszczeniu w 1944 roku – został wysadzony w powietrze 16 grudnia z rozkazu Ericha von dem Bacha.

Nowy odlew rzeźby, wykonany w latach 1948-1951 według modelu z Muzeum Thorvaldsena w Kopenhadze, podarowało Warszawie Królestwo Danii. Pomnik ustawiono przed Starą Pomarańczarnią w Łazienkach Królewskich, a w 1965 roku przeniesiono na dziedziniec Pałacu Namiestnikowskiego, gdzie stoi do dziś. Pozostałości oryginalnej rzeźby, odnalezione w kwietniu 1945 w ruinach fabryki Lilpopa, są eksponowane w Parku Pamięci w Muzeum Powstania Warszawskiego.

W południe, pod pomnikiem księcia Poniatowskiego, złożono kwiaty.

Z okazji rocznicy Muzeum Wojska Polskiego przygotowało w Pałacu Prezydenckim jednodniową wystawę zabytków związanych z księciem Józefem Poniatowskim i jego epoką. Eksponowanych jest sześć obrazów przedstawiających portrety księcia oraz sceny batalistyczne (autorstwa m.in. Marcello Bacciarellego i Juliusza Kossaka), mundury z epoki, pistolet i szabla księcia Józefa, a także ozdobna broń oficerska – pistolety, szpady i szable.