Hiob z Abrahamem, jak żywi

Prorok Abraham, Sara i Hagar. Król Dawid i Batszeba oraz Józef i jego bracia. Lot i jego córki. I mniej znany, ale za to wykonaniu Rembrandta – król Ozjasz. Do tego Arka Noego – w czterech odsłonach, Świątynia w Jerozolimie – z 1492 roku, czy Wieża Babel oraz drzewa genealogiczne. Minęło piętnaście stuleci, nim starożytne dzieje Kanaan, Ziemi Obiecanej i jej mieszkańców, dawnego państwa żydowskiego oraz samego Ludu Przymierza stały się popularnym tematem graficznych wyobrażeń utrwalanych na papierze. Map Ziemi Obiecanej (Terrae Promissionis) czy Ziemi Świętej (Terrae Sanctae), a więc terytoriów Palestyny, powstało od XV do XIX wieku około sześć tysięcy, a więc dużo więcej niż w przypadku jakiegokolwiek innego miejsca na kuli ziemskiej. Z kolei rycin przedstawiających postacie Księgi i bohaterów historii świeckiej Żydów nikt nawet nie próbował policzyć. Wyjątek stanowią dzieła twórców powszechnie uznawanych, wtedy i dziś, za największych - zaznaczają organizatorzy wystawy "Żyd Niemalowany w Ziemi Kanaan - The Delineated Jew in the Promised Land".

Ryciny pokazywane na wystawie na Zamku Królewskim przedstawiają głównie sceny figuratywne i portrety, ilustrujące wybrane przez ówczesnych artystów fragmenty Starego Testamentu. Bohaterowie rycin to postaci ksiąg Tory, jak Hiob czy Lot i jego córki, władcy królestw Izraela i Judy, jak Abraham czy Dawid, ważne miejsca, takie jak Świątynia Jerozolimska czy twierdza Masada. Ekspozycja zawiera jednak także wizerunki drzew genealogicznych, obiektów architektonicznych oraz mapy i plany.

Te graficzne wyobrażenia historii Żydów z czasów biblijnych pochodzą z okresu od XV do XVIII wieku i zostały wykonane w technikach: miedziorytu, drzeworytu, akwaforty, stalorytu czy mezzotinty.

- Warto zwrócić uwagę na to, że ryciny te przedstawiają niemal wyłącznie tematykę starotestamentową, która cieszyła się od schyłku XV wieku ogromnym zainteresowaniem. Państwo żydowskie nie istniało od półtora tysiąca lat, gdy nagle, zapewne w związku z Reformacją, wzrosło zainteresowanie Starym Testamentem - podkreśla Paweł Szapiro, kurator wystawy. - A były to czasy, gdy większość ludzi była niepiśmienna, jednak komunikowała się przy pomocy obrazów. W ten sposób komunikowały się z wiernymi kościoły katolicki i protestancki. Dzięki wynalazkowi druku, dzięki technikom miedziorytniczym historia ze Starego Testamentu była żywa; postać Hioba od razu można było rozpoznać na rycinie - dodaje.

Według Szapiro warto również zwrócić uwagę na kilkanaście mezzotint, które rzadko występują w polskich zbiorach.

- Są to mezzotinty Anglików - najlepszych specjalistów tej techniki - mówi kurator wystawy. - Pokazujemy mezzotinty według Rembrandta, według Guercino, van Dycka, według Rubensa czy Ribery. Celowo mówię "według", ponieważ rycina ma jakby dwóch autorów: autora rysunków i autora płyty - miedziorytnika. Jeśli rycina podpisana jest "Rembrand" to oznacza, że według jego obrazu została wykonana. Jedynie Rubens nadzorował wszystko osobiście.

Obok prac Van Dycka, Guercina, Poussina, Rembrandta, Ribery czy Rubensa na wystawie pokazane są dzieła innych twórców epoki, takich jak: Adrichom, Audran, Boydell, Le Brun, Calmet, Coypel, Heemskerk, Luyken, Muller, Sadeler, Schedel, Suruge, van der Werff, West, Wierix, Visscher czy Villalpan. Są to malarze, rysownicy, rytownicy, ale także kartografowie czy uczeni – francuscy, holenderscy, włoscy, hiszpańscy, angielscy i niemieccy. Jest wśród nich jeden Polak – Jan Ziarnko.

Wartość muzealna, historyczna czy artystyczna prac na wystawie, należących nie tylko do polskiego, ale i światowego dziedzictwa kulturalnego, jest nie do przecenienia. Zapewne żadne polskie muzeum nie dysponuje tak dużą i tak cenną kolekcją tematyczną. A wśród zagranicznych tylko te największe – zaznaczają kuratorzy wystawy: Paweł Szapiro, Walerian Warchałowski i Magda Rubenfeld-Koralewska.

Wystawie towarzyszyć będą wydarzenia: oprowadzanie podczas Nocy Muzeów (15/16 maja) i Dnia Atrakcji na Zamku oraz cykl wykładów pt. "Historia jednej ryciny".

Organizatorami ekspozycji w Galerii Wystaw Czasowych Zamku Królewskiego są Fundacja Żyd Niemalowany, Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, American Jewish Joint Distribition Committee, Beit Kraków. Wystawa będzie czynna od 15 maja do 30 czerwca w godzinach: poniedziałek – sobota 10 – 16; niedziela 11 – 16.