Patrioci czy nacjonaliści?

Do debaty zostali zaproszeni goście, specjaliści z różnych dziedzin: bp Michał Janocha, ks. prof. Piotr Mazurkiewicz (UKSW), prof. Mirosława Grabowska (CBOS), prof. Rafał Pankowski (Collegium Civitas; Stowarzyszenie „Nigdy więcej”), gen. rez. dr Mirosław Różański (Fundacja Bezpieczeństwa i Rozwoju STRATPOINTS).

Spotkanie otworzył prof. Stanisław Mocek, rektor Collegium Civitas, a poprowadził red. Wojciech Przybylski, prezes fundacji Res Publica.

W słowie wprowadzającym do debaty zorganizowanej w ramach obchodów 20-lecia uczelni prof. Stanisław Mocek podał dwa źródła będące inspiracją dla podjęcia tej tematyki: dokument Konferencji Episkopatu Polski „Chrześcijański kształt patriotyzmu” oraz badania dotyczące patriotyzmu w społeczeństwie polskim przeprowadzone wspólnie przez CBOS i Collegium Civitas - „Patriotyzm i nacjonalizm w świadomości Polaków” - przedstawione przez prof. Pawła Ruszkowskiego.

  Na pytanie o współczesne rozumienie patriotyzmu próbował odpowiedzieć bp Michał Janocha. Ukazał dwa istotne czynniki, które ukształtowały nasze pojęcie patriotyzmu - filozofię grecko-rzymską i chrześcijaństwo.

Wyjaśnił etymologię słowa patriotyzm, które wywodzi się od greckiego pojęcia „patria” (ojczyzna), które w swoim rdzeniu zawiera termin „pater” (ojciec). Rozumienie ojczyzny wprowadza nas według biskupa w krąg rodziny. 

Z drugiej strony tradycja judeo-chrześcijańska najpierw w Starym Testamencie ukazuje Boga, który wybiera jeden naród (to pojęcie występuje ponad 1000 razy). Natomiast w Nowym Testamencie św. Paweł przedstawia rewolucyjną myśl w słowach: „nie ma już Żyda ani Greka, nie ma niewolnika ani wolnego, nie ma mężczyzny ani kobiety, ponieważ wszyscy jesteście jedno w Chrystusie Jezusie” (Ga 3, 28).

Chrześcijaństwo relatywizuje pojęcie patriotyzmu, przypominając, że „nasza ojczyzna jest w niebie” (Flp 3, 20). Kościół przyjmuje etos miłości do Ojczyzny jako czynnik patriotyczny, a jednocześnie odnosi go do eschatologii.

\Według dokumentu Episkopatu, o ile patriotyzm to miłość do Ojczyzny z poszanowaniem ojczyzn innych narodów, to nacjonalizm oznacza miłość do Ojczyzny połączoną z niechęcią bądź nienawiścią do innych narodów.

  Ks. prof. Piotr Mazurkiewicz zestawił treść najnowszego dokumentu Episkopatu Polski na temat patriotyzmu z wcześniejszym tekstem przygotowanym przez Radę ds. Społecznych KEP z roku 2012, zatytułowanym „W trosce o człowieka i dobro wspólne”.

Stwierdził, że jest on dużo bardziej uporządkowany, natomiast najnowszy dokument powstał w związku z pewnym kontekstem: jest nim obawa, że zarówno pojęcie patriotyzmu, jak i nacjonalizmu mogą zostać potraktowane instrumentalnie przez przeciwników.

Dokument ten przeciwstawia sobie te dwa pojęcia, podczas gdy jedno i drugie pojęcie jest bardziej skomplikowane wewnętrznie. Można mówić o dwóch sposobach rozumienia polskiego patriotyzmu: piastowskim (etnicznym - naród polski) i jagiellońskim (wielonarodowościowy).

We wcześniejszym dokumencie z 2012 r. biskupi powołują się na pp. Piusa X, według którego patriotyzm nie jest nienawiścią do innych narodów, lecz miłością, która daje w naszym sercu pierwsze miejsce naszemu krajowi i naszym rodakom. Podobnie jest z miłością własną. Drugi człowiek ma taką samą wartość, ale najpierw trzeba odkryć wartość własnej osoby, żeby móc docenić innych.