Kto ratuje jedno życie...

Rada Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj „Żegota” powstała 4 grudnia 1942 r. W okupowanej Europie była to jedyna oficjalnie afiliowana organizacja powołana w celu udzielania pomocy Żydom. Jej konspiracyjna działalność polegała na znajdowaniu kryjówek, wystawianiu fałszywych dokumentów, dostarczaniu leków oraz wypłacaniu zapomóg finansowych dla ukrywających się Żydów. Ryzykując własne życie, konspiratorzy cywilni ocalili z Zagłady co najmniej kilka tysięcy osób.

Wystawę edukacyjno-historyczną w podziemiach kościoła Wszystkich Świętych pt. „»Żegota« – Rada Pomocy Żydom”, z inicjatywy wiceprezesa IPN dr. Mateusza Szpytmy, przygotowali dr Marcin Urynowicz oraz dr Paweł Rokicki.

Na czele Rady Pomocy Żydom stanął Julian Grobelny z Polskiej Partii Socjalistycznej. Rada działała przez swoją centralę w Warszawie oraz komórki organizacyjne w Krakowie i we Lwowie. Dzięki możliwości korzystania z różnych komórek konspiracji polskiej, przepływu finansów z zagranicy oraz współpracy różnych środowisk politycznych (jak np. syjonistów, bundowców, katolików, demokratów, socjalistów czy ludowców) „Żegota” mogła szybko zintensyfikować akcję pomocy Żydom. W Radzie funkcjonowały różne referaty: legalizacyjny, mieszkaniowy, lekarski, propagandowy czy terenowy. W celu ratowania dzieci żydowskich w sierpniu 1943 r. powołano referat dziecięcy, którego kierowniczką została Irena Sendlerowa. „Żegota” pomogła w uratowaniu około 1300 dzieci ukrywając ich w polskich rodzinach zastępczych, zakładach opiekuńczych czy klasztorach. Szacuje się, że swoim wsparciem „Żegota” objęła około 12 tysięcy osób, tym samym pozwalając dużej części z nich przetrwać niemiecką politykę eksterminacji.

„W krytycznej sytuacji, po raz pierwszy w historii nowożytnej Polski, przedstawiciele kompetentnych, miarodajnych żydowskich organizacji politycznych różnego odcienia, niejednokrotnie z sobą nawet skłóconych, wspólnie z przedstawicielami demokratycznych ośrodków polskiego podziemia podjęli działanie na rzecz ratowania ludzi, i ostrzegania, i zbierania materiałów dotyczących zbrodni hitlerowskich, i kontaktów z wolnym światem. Jest to zjawisko, którego nie znam w żadnym innym kraju okupowanej Europy” - oceniał po latach Władysław Bartoszewski, jeden z działaczy „Żegoty”.

22 lipca 1942 r. Niemcy rozpoczęli w Warszawie Grossaktion – „wielką akcję” deportacji Żydów z getta do ośrodka zagłady w Treblince. Stanowiła ona część akcji „Reinhardt”, niemieckiego planu zagłady wszystkich Żydów z terenu Generalnego Gubernatorstwa. Kilka tygodni później członkowie Frontu Odrodzenia Polski wraz z pisarką Zofią Kossak-Szczucką przygotowali odezwę „Protest!”, którą 11 sierpnia nielegalnie kolportowano na ulicach Warszawy. W odezwie pisarka nie godziła się na to, że „w ghetcie warszawskim, za murem odcinającym od świata kilkaset tysięcy skazańców czeka na śmierć. Nie istnieje dla nich nadzieja ratunku, nie nadchodzi znikąd pomoc. […] To samo co w ghetcie warszawskim odbywa się od pół roku w stu mniejszych i większych miasteczkach i miastach polskich. […] Świat patrzy na tę zbrodnię, straszliwszą niż wszystko, co widziały dzieje i – milczy. […] Tego milczenia dłużej tolerować nie można. […] Wobec zbrodni nie wolno pozostać biernym”.

Zofia Kossak-Szczucka wraz z Wandą Krahelską-Filipowicz włączyły się w organizowanie pomocy Żydom. W tym celu prowadziły rozmowy z Pełnomocnikiem Delegatury Janem Piekałkiewiczem, Dyrektorem Departamentu Spraw Wewnętrznych Leopoldem Rutkowskim i dyrektorem Departamentu Opieki Społecznej Janem Stanisławem Jankowskim, które doprowadziły do powstania Komitetu im. Konrada Żegoty.

4 grudnia 1942 r. Komitet przekształcono w Radę Pomocy Żydom „Żegota”, która podlegała Delegaturze Rządu RP na Kraj. Za pośrednictwem swojego przedstawiciela Witolda Bieńkowskiego czy jego zastępcy Władysława Bartoszewskiego Delegatura Rządu RP sprawowała nad „Żegotą” kontrolę polityczną i organizacyjną.

Działająca do początku 1945 r. Rada Pomocy Żydom „Żegota” była jedyną w okupowanej przez Niemców Europie instytucją państwową ratującą Żydów od zagłady. Została uhonorowana medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata, przyznawanym przez Instytut Pamięci Yad Vashem w Jerozolimie.

Rocznicy powstania Rady Pomocy Żydom „Żegota” poświęcony był pięć lat temu specjalny dodatek do "Gościa Niedzielnego".