W Muzeum Archidiecezji Warszawskiej odbył się wernisaż wystawy "Adam Kossowski (1905-1986). Sztuka i obietnica", prezentującej bogaty dorobek jednego z najwybitniejszych, choć prawie nieznanych w Polsce, artystów emigracyjnych XX wieku.

Foto Gość DODANE 08.10.2025 AKTUALIZACJA 09.10.2025

Adam Kossowski. Sztuka i obietnica

​Najnowsza wystawa w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej to wyjątkowa retrospektywa jednego z najwybitniejszych i jednocześnie najmniej znanych polskich artystów XX wieku.  

Wystawa, zorganizowana z okazji 120. rocznicy urodzin artysty, jest wyjątkową retrospektywą, która pozwala na nowo odkryć twórczość Adama Kossowskiego. Ekspozycja prezentuje szerokie spektrum jego działalności – od wczesnych prac, przez dramatyczne obrazy z okresu łagru, aż po monumentalne projekty sakralne.

Uroczystość otworzył abp Adrian Galbas, który w swoim słowie podkreślił niezwykły wymiar twórczości Adama Kossowskiego, jako owoc wierności obietnicy złożonej Bogu w sowieckim łagrze.

Adam Kossowski, urodzony w 1905 roku w Nowym Sączu, ukończył warszawską Akademię Sztuk Pięknych w 1931 roku. Rozwijającą się karierę artystyczną przerwał wybuch wojny. Jesienią 1939 roku został aresztowany przez NKWD. Uwięziony w Skolem, został przetransportowany do Charkowa. Po roku stanął przed sądem wojskowym i otrzymał wyrok pięciu lat ciężkiej pracy w łagrze nad Peczorą. To traumatyczne doświadczenie stało się dla niego przełomem duchowym. Złożył wówczas ślub, że jeśli przeżyje, całą swoją twórczość i wolność poświęci Bogu. To tragiczne doświadczenie, pobyt na nieludzkiej ziemi, stanowiło dla niego głęboki wstrząs. Cała jego działalność miała stać się dziękczynieniem za ocalone życie.

Po zwolnieniu z łagru na mocy amnestii, w 1942 roku dołączył do Armii Andersa. Przez Iran dostał się do Palestyny, skąd ze względu na bardzo zły stan zdrowia został za wstawiennictwem żony, Stefanii Szurlej, przetransportowany do Wielkiej Brytanii. Trafił do Londynu, gdzie rozpoczął nowy etap życia i pracy artystycznej. Namalował m.in. cykl obrazów przedstawiających realistyczne sceny z życia w łagrze.

Dr Piotr Bernatowicz, współtwórca wystawy, zwrócił szczególną uwagę na unikatowy zbiór rysunków dokumentujących pobyt artysty w gułagu. Podkreślił, że prace te, pokazane w Londynie już w 1944 roku, były jedną z pierwszych artystycznych publikacji na temat piekła sowieckich łagrów.

Już w 1944 r. Adam Kossowski otrzymał II nagrodę na konkursie sztuki sakralnej w Londynie, po którym Philip Lindsey Clark zaproponował Kossowskiemu członkostwo w Związku Artystów Katolickich.

W Anglii artysta powoli zdobywał uznanie, organizując swoją pracownię malarską w Hampstead i zdobywając nagrody w konkursach. Wraz z Józefem Natansonem założył pracownię artystyczną, wykonując drobne przedmioty ceramiczne.

Przełomowym momentem, który pozwolił mu w pełni zrealizować złożony w łagrze ślub, było spotkanie w 1950 roku z przeorem odradzającego się opactwa karmelitów w Aylesford. Następne 50 lat Kossowski poświęcił się pracy nad kompleksowym wystrojem tego miejsca.

Jego działalność w Aylesford obejmowała kompleksowe projekty kaplic, monumentalne płaskorzeźby ceramiczne, ołtarze, mozaiki, witraże i liczne elementy wyposażenia wnętrz. Stał się jednym z najbardziej cenionych twórców sztuki sakralnej w Wielkiej Brytanii. Zmarł w Londynie w 1986 roku i został pochowany na cmentarzu w Aylesford.

Kurator wystawy, dr Ewa Korpysz podkreśliła, że wystawa nie mogłaby powstać, gdyby nie przezorność ks. Andrzeja Przekazińskiego, pierwszego dyrektora Muzeum Archidiecezji Warszawskiej. Wkrótce po śmierci artysty pozyskał on jego dzieła, w tym projekty i notatki, które mogły zostać uznane za bezwartościowe i zniszczone. Dzięki jego działaniom muzeum zgromadziło kolekcję liczącą 750 prac Kossowskiego.

Za jedne z najciekawszych realizacji Kossowskiego kuratorka uznała jego Drogi Krzyżowe. Artysta często odchodził od tradycyjnego schematu 14 oddzielnych stacji, tworząc monumentalne, narracyjne kompozycje, w których poszczególne sceny łączył wspólny krajobraz. Przykładem jest kompozycja biegnąca przez dwie nawy kościoła, która otacza wiernego, włączając go w opowiadaną historię. Pomniejszony szkic tej pracy można zobaczyć na wystawie, w oryginale ma długość ponad 40 metrów.

Kossowski kompleksowo projektował i wyposażał odbudowywane kaplice, tworząc wielkoformatową ceramikę, ołtarze, figury, a nawet kropielnice i posadzki. Wśród jego najważniejszych realizacji w Aylesford znalazły się: cykl prac przedstawiający historię karmelitów, Droga Różańcowa w ogrodzie, składająca się z 15 stacji, wyposażenie kaplic św. Anny, Męczenników i św. Józefa oraz relikwiarz św. Szymona Stocka w formie zdobionego obelisku.

Cała  powojenna twórczość Adama Kossowskiego, zdominowana przez projekty o charakterze sakralnym, jest świadectwem jego głębokiej wiary i oddania się Bogu, któremu niegdyś, w mrocznych łagiernych czasach, zawierzył swoje życie. Obiecał dziękować sztuką – i słowa dotrzymał.

Wystawa główna to dopiero początek spotkania z Kossowskim. Organizatorzy zaplanowali trzy kolejne odsłony tematyczne, które będą się zmieniać co półtora miesiąca, prezentując kolejno: sztukę z okresu wojny i łagrów, sztukę religijną oraz prace powstałe podczas licznych podróży artysty.

Wystawa "Adam Kossowski (1905-1986). Sztuka i obietnica" prezentowana jest w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej, przy ulicy Dziekania 1 na Starym Mieście. Ekspozycję można zwiedzać od 9 października do 9 marca 2026 roku. Funkcję kuratora wystawy pełni dr Ewa Korpysz. Muzeum jest otwarte dla zwiedzających od wtorku do piątku w godzinach od 12.00 do 18.00 oraz w soboty i niedziele od 12.00 do 16.00. Cena biletu normalnego wynosi 25 zł, a biletu ulgowego 20 zł.