Jan Paweł II memem czy autorytetem?

Podczas konferencji prasowej w Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego zaprezentowano wstępne wyniki interdyscyplinarnych badań nad postrzeganiem postaci Jana Pawła II w Polsce. Projekt, realizowany przez zespół naukowców z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego pod kierownictwem prof. Rafała Wiśniewskiego, łączy perspektywę socjologiczną, teologiczną i politologiczną.

Analiza opinii na temat Jana Pawła II jest częścią większego projektu badawczego „Osoba i naród – perspektywa Jana Pawła II”. Badania, sfinansowane ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, miały charakter kompleksowy i opierały się na trzech filarach: badaniu opinii publicznej zrealizowanym przez CBOS na próbie ponad 1700 Polaków, badaniu dyskursu w internecie, analizującym ponad milion wątków, oraz badaniu jakościowym, które jest jeszcze w toku.

Dr hab. Rafał Wiśniewski podkreślił, że pomimo upływu lat autorytet Jana Pawła II pozostaje niepodważalny. Jest on osobą, z której Polacy są najbardziej dumni, a ponad 50 proc. uznaje go za autorytet moralny. Jego pontyfikat jest oceniany pozytywnie przez większość badanych, w tym nawet przez 20 proc. osób z niewierzących rodzin. Respondenci cenią go przede wszystkim za umiejętność docierania do młodych ludzi oraz rolę w obaleniu komunizmu. Wraz z upływem czasu Jan Paweł II staje się dla Polaków postacią historyczną, wpisaną w panteon polskiej kultury.

- To właśnie nie kremówki, nie rzeczy, które są w mojej ocenie mniej istotne, tylko kto jest tym wektorem, do którego odwołują się Polacy. Często w dyskusjach publicznych narzekamy, że jesteśmy bardzo podzieleni, że jesteśmy bardzo mocno zróżnicowani, że są różne bańki medialne, że podchodzimy do autorytetów wybiórczo. Okazuje się jednak, że Polacy w tym są jednoznaczni: Jan Paweł II jest autorytetem - mówił dr hab. Rafał Wiśniewski.

Respondenci cenią Jana Pawła II przede wszystkim za umiejętność docierania do ludzi młodych, rolę w obaleniu komunizmu oraz promowanie dialogu międzykulturowego i pielgrzymki. Ten historyczny wpływ jest dostrzegany również przez osoby niewierzące.

Dr Marcin Zarzecki Instytutu Nauk Socjologicznych UKSW przedstawił analizę dyskursu internetowego, która ukazała jego polaryzację i zróżnicowanie pokoleniowe. Zwrócił uwagę na przeniesienie się centrum rozmów o Janie Pawle II z oficjalnych uroczystości do mediów społecznościowych, takich jak TikTok, Twitter (X) czy Facebook. Analiza objęła imponujący zbiór 1,2 miliona treści internetowych z lat 2022–2025.  Afirmacja w dyskursie stanowi 56 proc., a krytyka 27 proc. Dominują tematy związane z upamiętnieniem, duchowością i nauczaniem, a trzy czwarte treści ma charakter jednoznacznie afirmatywny. W mediach katolickich najczęściej wyrażaną emocją jest wdzięczność (10 proc.), a w mediach świeckich pojawiają się wątki krytyczne dotyczące relacji Kościół-państwo, sekularyzacji czy sporów historycznych. Wśród pokoleń widać wyraźne różnice: osoby powyżej 50. roku życia używają języka sakralnego, grupa 30-49 lat przejawia najczęściej nostalgię, a najmłodsza generacja (15-29 lat) posługuje się głównie ironią i memami. Niepokojącym trendem jest spadek narracji afirmatywnych i wzrost krytycznych w latach 2022-2025. W ciągu trzech lat odnotowano spadek narracji afirmatywnych (z 61 proc. do 54 proc.) i jednoczesny wzrost narracji krytycznych (z 21 proc. do 31 proc.). Wzrost ten socjologowie wiążą z publiczną debatą na temat pedofilii w Kościele i próbami powiązania z nią osoby papieża.

Dr hab. Dominika Żukowska-Gardzińska z Wydziału Teologicznego UKSW zaznaczyła, że w debacie internetowej coraz wyraźniej zaznacza się różnorodność tonów, a dyskurs staje się spolaryzowany. Wskazała, że szczególnie ważna jest rola środowisk papieskich, którym zależy na obecności nauczania Jana Pawła II w przestrzeni publicznej. Podkreśliła konieczność przekroczenia emocji wdzięczności na rzecz wzbudzania inspiracji i refleksji, aby nauczanie Jana Pawła II głębiej się zakorzeniło. Największym wyzwaniem jest dotarcie do młodych, którzy deklarują najmniejsze zainteresowanie jego nauczaniem. Zauważono również silny związek między wysoką oceną Jana Pawła II jako autorytetu a silnym poczuciem tożsamości narodowej i kulturowej Polaków. Badania pokazują, że pokolenie 50+ pamięta papieża osobiście i wspomina go z nostalgią, podczas gdy język pamięci młodszych pokoleń (15-29 lat) charakteryzuje się dystansem, ironią, a nawet krytyką. Mimo to 76 proc. Polaków ceni Jana Pawła II za umiejętność dotarcia do ludzi młodych.

Według naukowców obraz percepcji Jana Pawła II, którego autorytet moralny i historyczny pozostaje silny, jest złożony. W przestrzeni internetowej i wśród najmłodszego pokolenia zachodzą jednak dynamiczne zmiany, stanowiące wyzwanie dla przekazywania jego dziedzictwa.